Rys historyczny cmentarza Jarcewo – Czartołomie
Czartołomie (niem. Sawüst) i Jarcewo (niem.Sandersdorff) Do osad które powstały w okresie przed przybyciem krzyżaków – w czasach panowania królów polskich i książąt pomorskich, należy zaliczyć według Jana Karnowskiego (…) Jakuszowe Chojnice – Jarcewo i Czartołomie[1]. Początki tych osad jako wsi rycerskich są bardzo problematyczne. Jeśli właścicielem ich był Myślibor, to występują one w zapisach darowizny dla Augustianów w Swornegaciach z roku 1275. Inny zapis historyczny pochodzi z roku 1332, kiedy dobra te należały do sędziego ziemskiego Dobiesława. Brak dokumentów komturskich z przed 1323 roku nie pozwala precyzyjnie określić powstania owych wsi rycerskich. Zapis wsi pod nazwą Czartholomie pochodzi z 1511r. natomiast Jarcewo jako Sandersdorff w 1436r.
Druga wieś o tej samej nazwie (Wenigekonicz, Cleyne Conicz) wymieniana była zawsze jako majątek rycerski. Należy ją identyfikować z dzisiejszym Jarcewem, posiadłością rycerską, która w wystawionym w 1366 r. przywileju wielkiego mistrza dla sędziego ziemskiego Jakusza odnotowana została pod nazwą Jacoschkonitz (tj. Jakuszowa Chojnica). Jakusz miał syna Aleksandra (niem. Sander) i to zapewne właśnie od niego utworzona została niemiecka nazwa Jarcewa – Zandersdorf (Sandersdorf), występująca w późniejszych stuleciach. Po czasie nazwa Jarcewo pojawiła się w 1570 roku, wówczas jej właścicielem był Jarczewski. Jarcewo przechodziło przez lata z rąk do rąk. Jego właścicielami była między innymi Jan Gilsen – Dorengowski[2], a także niemiecka rodzina Kreichów, która posiadała również pobliskie Czartołomie. W 1922 roku zabudowania trafiły w ręce kolejnej niemieckiej rodziny o nazwisku Fischer[3]. W okresie międzywojennym właścicielem był Skurzyński.
Cmentarz ewangelicki położony jest na wschód od majątku Jarcewo. Założony na planie regularnego czworoboku. W centrum zachowany 400-letni dąb. W części północnej neogotycka kaplica grobowa przypisywana rodzinie Kreichów, ówczesnych właścicieli Jarcewa i Czartołomia. W chwili obecnej nie można ustalić początków cmentarza ewangelickiego, jednak kształt kaplicy i podział cmentarza na dwie części wskazuje na okres kiedy Jarcewo i Czartołomie należały do parafii w Chojniczkach, czyli w XVI wieku. Cmentarz powstał po roku 1617, kiedy właścicielem Czartołomia był Paweł Knut[4], zapewnie dlatego że parafia w Chojniczkach została przeniesiona do Chojnic i było za daleko do Chojnic, by wozić zmarłych z obu wsi. Obecny ciągle działający cmentarz pochodzi z połowu XIX w., gdzie odbywają się do dnia dzisiejszego pochówki.
Sporządził Andrzej Lorbiecki na zlecenie Gminnego Ośrodka Kultury w Chojnicach
[1]Czesław Wycech . Powiat Chojnice ziemia – ludzie – przeszłość życie gospodarcze i społeczne, Chojnice 1936, s. 42.
[2] Zob. A. Groth, Reformacja i kontrreformacja, w: Dzieje Chojnic ... , s.195.
[3] Zob. Zeszyty Chojnickie nr 2 (16) Chojnice 1998.,s.83.
[4] Zob. Liber Regestrorum, Chojnice 2001, s. 58.